Category: Goal 15 : Life on land

Goal 15 : Life on land

การทำนาคาร์บอนต่ำในวิทยาเขตนครสวรรค์ : ต้นแบบเกษตรลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกและฟื้นฟูระบบนิเวศ

Posted on | by คังโมยอน

MU-SDGs Case Study*

การทำนาคาร์บอนต่ำในวิทยาเขตนครสวรรค์ : ต้นแบบเกษตรลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกและฟื้นฟูระบบนิเวศ

ผู้ดำเนินการหลัก*

นายธนากร จันหมะกสิต

ส่วนงานหลัก

ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ

ผู้ดำเนินการร่วม

1. ผศ.ดร. ปัณฑารีย์ แต้ประยูร
2. น.ส. วิมลรัตน์ อัตถบูรณ์
3. นายประยูร แตงทรัพย์
4. รศ.ดร. สมพงศ์ โอทอง

ส่วนงานร่วม

1. หน่วยวิจัยการใช้ประโยชน์ทางการเกษตรและสิ่งแวดล้อม ม.มหิดล วิทยาเขตนครสวรรค์
2. กลุ่มผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวสามมัคคีพันธุ์ข้าว

เนื้อหา*

การทำนาแบบดั้งเดิมในหลายพื้นที่ของประเทศไทยมักใช้วิธี “แช่น้ำตลอดฤดู” และมีการเผาตอซังหลังเก็บเกี่ยว ซึ่งเป็นแหล่งปล่อยก๊าซเรือนกระจกสำคัญ ได้แก่ มีเทน (CH₄) และไนตรัสออกไซด์ (N₂O) ส่งผลต่อภาวะโลกร้อนและคุณภาพอากาศ โครงการนี้จึงมุ่งพัฒนาระบบ “การทำนาคาร์บอนต่ำ (Low Carbon Rice Farming)” เพื่อเป็นต้นแบบการผลิตข้าวที่ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก และสร้างองค์ความรู้ที่สามารถถ่ายทอดสู่เกษตรกรในพื้นที่ภาคเหนือตอนล่างได้
ภายใต้พื้นที่สาธิตของศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ โครงการจัดตั้งวิทยาเขตนครสวรรค์ มหาวิทยาลัยมหิดล ได้จัดทำ “แปลงนาข้าวคาร์บอนต่ำต้นแบบ” ขนาด 1 ไร่ เพื่อทดสอบแนวทางการจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้ง (Alternate Wetting and Drying: AWD) ร่วมกับการใช้ปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดิน และการใช้ฟางข้าวหมักแทนการเผา

กิจกรรมหลักและแนวทางดำเนินงาน
• วิเคราะห์ดินและวางแผนการจัดการธาตุอาหารพืชตามค่าวิเคราะห์
• ใช้ระบบ AWD โดยติดตั้งท่อวัดระดับน้ำและควบคุมรอบการให้น้ำ
• เปรียบเทียบผลผลิตและการปล่อยคาร์บอนกับแปลงนาทั่วไป
• ประเมินอัตราการปล่อยก๊าซ CH₄ และ N₂O จากการทำนา
• ถ่ายทอดองค์ความรู้ให้นักศึกษาและเกษตรกรในพื้นที่รอบวิทยาเขต

ผลลัพธ์และประโยชน์
• ลดการใช้น้ำในการทำนาได้กว่า 30%
• ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกลง 25–40% เมื่อเทียบกับแปลงทั่วไป
• ฟื้นฟูสุขภาพดินและเพิ่มอินทรียวัตถุจากการหมุนเวียนฟางข้าว
• เป็นพื้นที่ต้นแบบด้าน “Green Campus & Sustainable Agriculture” ของมหาวิทยาลัย
• ขยายผลเชื่อมโยงกับชุมชนรอบบึงบอระเพ็ดและเครือข่ายนิคม NEXT

SDGs หลักที่สอดคล้องกับกิจกรรม*

SDGs13

เป้าประสงค์ย่อยใน SDG หลัก*

13.2

SDGs อื่น ๆ ที่สอดคล้อง

SDGs2,12,15

เป้าประสงค์ย่อยใน SDG อื่นๆ

2.4, 12.4, 12.5, 15.1, 3.9
Links ข้อมูลเพิ่มเติม * 
https://www.facebook.com/share/p/1D69jw3Ga9/
https://www.facebook.com/share/17bUtPSPRo/
https://www.facebook.com/share/v/17Ds3NgokT/
 

MU-SDGs Strategy*

ยุทธศาสตร์ที่ 2,3

Partners/Stakeholders*

1. ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ ม.มหิดล วิทยาเขตนครสวรรค์
2. เครือข่ายเกษตรกรพื้นที่รอบบึงบอระเพ็ด
3. กลุ่มผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวสามมัคคีพันธุ์ข้าว
4. หน่วยงานสิ่งแวดล้อมและการเกษตรระดับจังหวัด

ภาพประกอบ (3-5 ภาพ)*

Key Message*

ต้นแบบนาคาร์บอนต่ำ มหิดลนครสวรรค์”
“ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก เพิ่มความยั่งยืนให้ระบบเกษตร”
“สร้างองค์ความรู้จากแปลงจริง สู่ชุมชนคาร์บอนต่ำในอนาคต”

ตัวชี้วัด THE Impact* Rankings ที่สอดคล้อง

2.4.1, 13.2.1, 12.4.1, 12.5.1, 15.1.1

กิจกรรมลดการเผาและบริหารจัดการเศษวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตร เพื่อป้องกันปัญหามลพิษทางอากาศและพัฒนาศักยภาพเครือข่ายเกษตรกรที่ยั่งยืน

Posted on | by คังโมยอน

MU-SDGs Case Study*

กิจกรรมลดการเผาและบริหารจัดการเศษวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตร เพื่อป้องกันปัญหามลพิษทางอากาศและพัฒนาศักยภาพเครือข่ายเกษตรกรที่ยั่งยืน

ผู้ดำเนินการหลัก*

1. ผศ.ดร. ปัณฑารีย์ แต้ประยูร
2. นายธนากร จันหมะกสิต

ส่วนงานหลัก

1. หน่วยวิจัยการใช้ประโยชน์ทางการเกษตรและสิ่งแวดล้อม
2. ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ
3. สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 4 (นครสวรรค์)

ผู้ดำเนินการร่วม

นายศรีจันทร์ กันทะ
ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 6 ต.ทับกฤช
อ.ชุมแสง จ.นครสวรรค์

ส่วนงานร่วม

 

เนื้อหา*

การเผาฟางข้าวและเศษวัสดุการเกษตรเป็นปัญหาสิ่งแวดล้อมสำคัญในหลายพื้นที่ของประเทศไทย โดยเฉพาะในภาคเหนือตอนล่างและลุ่มน้ำเจ้าพระยา การเผาส่งผลให้เกิดปัญหามลพิษทางอากาศ (PM 2.5) สูญเสียอินทรียวัตถุในดิน และกระทบต่อสุขภาพของประชาชน

ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตนครสวรรค์ ร่วมกับสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 4 จัดเวิร์กชอป “การเกษตรที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม” เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2568 ณ บ้านหนองไกร ต.ทับกฤช อ.ชุมแสง จ.นครสวรรค์ โดยมีเกษตรกรและผู้นำชุมชนเข้าร่วมอย่างคับคั่ง

 

กิจกรรมที่ดำเนินการ

• ถ่ายทอดองค์ความรู้เรื่องการจัดการเศษฟางและวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรอย่างยั่งยืน

• แนะนำเทคนิคการลดการเผาและการใช้เศษวัสดุเพื่อเพิ่มอินทรียวัตถุและธาตุอาหารในดิน

• ตั้งเป้าหมายและแผนพัฒนาเครือข่ายเกษตรกรเพื่อการผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

• เรียนรู้จาก แปลงต้นแบบของนายศรีจันทร์ กันทะ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 6 ที่นำแนวปฏิบัติจริงมาประยุกต์ใช้

 

ผลลัพธ์และประโยชน์

• เกษตรกรมีความรู้ในการจัดการเศษวัสดุโดยไม่ต้องพึ่งการเผา ลดปัญหามลพิษทางอากาศ

• เสริมสร้างเครือข่ายเกษตรกรต้นแบบเพื่อขยายผลในชุมชนอื่น

• ยกระดับคุณภาพสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ และเพิ่มความยั่งยืนของการผลิตข้าว

• เป็นเวทีเชื่อมโยงมหาวิทยาลัย หน่วยงานภาครัฐ และชุมชนท้องถิ่น

 

SDGs หลักที่สอดคล้องกับกิจกรรม*

SDGs13

เป้าประสงค์ย่อยใน SDG หลัก*

13.2

SDGs อื่น ๆ ที่สอดคล้อง

SDGs12,15,3

เป้าประสงค์ย่อยใน SDG อื่นๆ

12.4, 12.5, 15.1, 3.9
Links ข้อมูลเพิ่มเติม * 
https://www.facebook.com/share/p/1b3zZHxFEq/
 

MU-SDGs Strategy*

ยุทธศาสตร์ที่ 2,3

Partners/Stakeholders*

1. ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ ม.มหิดล วิทยาเขตนครสวรรค์
2. สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 4 (นครสวรรค์)
3. ผู้นำชุมชนและเครือข่ายเกษตรกรบ้านหนองไกร ต.ทับกฤช

ภาพประกอบ (3-5 ภาพ)*

Key Message*

“ลดการเผา เพิ่มคุณภาพดิน ร่วมสร้างอากาศสะอาด”
“เวิร์กชอปเกษตรที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม สู่ชุมชนยั่งยืน”
“มหิดลจับมือหน่วยงานรัฐและเกษตรกร แก้ปัญหามลพิษอย่างเป็นรูปธรรม”

ตัวชี้วัด THE Impact* Rankings ที่สอดคล้อง

13.2.1, 12.4.1, 12.5.1, 15.1.1, 3.9.1

การพัฒนาต้นแบบกระถางย่อยสลายได้จากโคนหน่อไม้ฝรั่ง: การใช้ประโยชน์วัสดุเหลือทิ้งเพื่อสร้างอาชีพและความยั่งยืน

Posted on | by คังโมยอน

MU-SDGs Case Study*

การพัฒนาต้นแบบกระถางย่อยสลายได้จากโคนหน่อไม้ฝรั่ง: การใช้ประโยชน์วัสดุเหลือทิ้งเพื่อสร้างอาชีพและความยั่งยืน

ผู้ดำเนินการหลัก*

1. ผศ.ดร. ปัณฑารีย์ แต้ประยูร
2. นายธนากร จันหมะกสิต
3. รศ.ดร.สงพงษ์ โอทอง
4. อ.ดร.ชลธิชา มามิมิน

ส่วนงานหลัก

1. หน่วยวิจัยการใช้ประโยชน์ทางการเกษตรและสิ่งแวดล้อม
2. ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ
3. หลักสูตรเทคโนโลยีเกษตรและสิ่งแวดล้อม

ผู้ดำเนินการร่วม

ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปลงใหญ่หน่อไม่ฝรั่ง อ.ตากฟ้า

ส่วนงานร่วม

1. นิคมสร้างตนเองตากฟ้า จังหวัดนครสวรรค์ กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการ (พส.) กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.)
2. กลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปลงใหญ่หน่อไม่ฝรั่ง อ.ตากฟ้า

เนื้อหา*

หน่อไม้ฝรั่งเป็นพืชเศรษฐกิจสำคัญของ อ.ตากฟ้า จ.นครสวรรค์ ซึ่งมีการปลูกในลักษณะ “แปลงใหญ่” เพื่อจำหน่ายเชิงพาณิชย์ อย่างไรก็ตามส่วนโคนหน่อไม้ฝรั่ง (ประมาณ 30–40% ของผลผลิต) มักถูกตัดทิ้งเป็นเศษเหลือทิ้งทางการเกษตร กลายเป็นปัญหาของเกษตรกร ทั้งด้านการกำจัดและการสูญเสียโอกาสสร้างมูลค่าเพิ่ม โครงการนี้จึงพัฒนาต้นแบบและศึกษาความเป็นไปได้ของการผลิต “กระถางย่อยสลายได้จากโคนหน่อไม้ฝรั่ง” โดยใช้แนวคิด BCG Economy และการเรียนรู้เชิงบูรณาการ ผ่านการทำงานร่วมกันระหว่างมหาวิทยาลัยกับเกษตรกรภายใต้โครงการ นิคม NEXT ของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์

ขั้นตอนดำเนินงาน
• ศึกษาคุณสมบัติของโคนหน่อไม้ฝรั่งที่เหลือทิ้ง และพัฒนาเป็นวัตถุดิบทำกระถาง
• ทดลองสร้างต้นแบบกระถางที่ย่อยสลายได้ทางชีวภาพ

แนวทางต่อยอดและพัฒนา
• ออกแบบบรรจุภัณฑ์และทดสอบการปลูกจริง (seedling test)
• ถ่ายทอดองค์ความรู้และเทคโนโลยีให้ชุมชนเกษตรกรรอบนิคม NEXT
• ทดลองตลาดเบื้องต้นกับผู้ประกอบการไม้ดอกและผักปลูกในกระถาง

ผลลัพธ์และประโยชน์
• ลดปริมาณวัสดุเหลือทิ้งจากการผลิตหน่อไม้ฝรั่ง
• เพิ่มรายได้เสริมให้เกษตรกร และสร้างโอกาสอาชีพใหม่

SDGs หลักที่สอดคล้องกับกิจกรรม*

SDGs12

เป้าประสงค์ย่อยใน SDG หลัก*

12.4, 12.5

SDGs อื่น ๆ ที่สอดคล้อง

SDGs8,9,15

เป้าประสงค์ย่อยใน SDG อื่นๆ

8.3, 9.5, 15.1
Links ข้อมูลเพิ่มเติม * 
https://www.facebook.com/share/p/1b3zZHxFEq/
 

MU-SDGs Strategy*

ยุทธศาสตร์ที่ 2,4

Partners/Stakeholders*

1. ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ ม.มหิดล วิทยาเขตนครสวรรค์
2. กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (นิคม NEXT)
3. กลุ่มเกษตรกรหน่อไม้ฝรั่ง อ.ตากฟ้า จ.นครสวรรค์

ภาพประกอบ (3-5 ภาพ)*

Key Message*

“จากเศษเหลือเกษตร…สู่กระถางรักษ์โลก”
“เพิ่มมูลค่าหน่อไม้ฝรั่ง ตอบโจทย์ BCG และ SDGs”
“สร้างนวัตกรรมใหม่ เชื่อมโยงมหาวิทยาลัย-ชุมชน ผ่านนิคม NEXT”

ตัวชี้วัด THE Impact* Rankings ที่สอดคล้อง

12.4.1, 12.5.1, 8.3.1, 9.5.1, 15.1.1

การพัฒนาทรายแมวย่อยสลายได้จากผักตบชวา: จากวัชพืชน้ำสู่ผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

Posted on | by คังโมยอน

MU-SDGs Case Study*

 การพัฒนาทรายแมวย่อยสลายได้จากผักตบชวา: จากวัชพืชน้ำสู่ผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

ผู้ดำเนินการหลัก*

1. ผศ.ดร. ปัณฑารีย์ แต้ประยูร
2. นายธนากร จันหมะกสิต

ส่วนงานหลัก

โครงการจัดตั้งวิทยาเขตนครสวรรค์ มหาวิทยาลัยมหิดล

หน่วยวิจัยการใช้ประโยชน์ทางการเกษตรและสิ่งแวดล้อม 

ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ 

ผู้ดำเนินการร่วม

 

ส่วนงานร่วม

 

เนื้อหา*

ผักตบชวา (Eichhornia crassipes) เป็นวัชพืชน้ำที่แพร่กระจายรวดเร็ว สร้างปัญหาสิ่งแวดล้อมในหลายพื้นที่ โดยเฉพาะบึงบอระเพ็ด จ.นครสวรรค์ ซึ่งมีปริมาณผักตบชวากว่า 30% ของพื้นที่ผิวน้ำ ทำให้เกิดการตื้นเขิน ลดออกซิเจนในน้ำ และส่งผลกระทบต่อการประมงและการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ แต่ละปีรัฐต้องใช้งบประมาณมหาศาลในการกำจัด ในขณะเดียวกัน ความต้องการใช้ทรายแมวเพิ่มขึ้นจากจำนวนผู้เลี้ยงสัตว์ที่ขยายตัว โดยทรายแมวเชิงพาณิชย์ส่วนใหญ่ผลิตจากดินเหนียวเบนโทไนต์และวัสดุสังเคราะห์ ซึ่งไม่สามารถย่อยสลายได้ง่ายและสร้างขยะจำนวนมาก

โครงการนี้จึงพัฒนานวัตกรรม “ทรายแมวย่อยสลายได้จากผักตบชวา” โดยทดลองสูตรต้นแบบ 5 สูตร (T1–T5) เปรียบเทียบกับผลิตภัณฑ์เชิงพาณิชย์ (T6) พบว่าสูตร T5 มีความสามารถดูดซับน้ำสูงสุด (64.23±2.31%) ดีกว่าผลิตภัณฑ์เชิงพาณิชย์ (47.42±1.00%) และมีความแข็งแรงเชิงโครงสร้างสูงกว่า แม้จะมีข้อจำกัดด้านการจับตัวเป็นก้อนและอัตราการแห้งที่ต้องพัฒนาเพิ่มเติม

ผลลัพธ์และประโยชน์
● แสดงศักยภาพของการใช้ผักตบชวาเป็นวัตถุดิบทรายแมว ลดปัญหาวัชพืชน้ำและสร้างมูลค่าเพิ่ม
● สนับสนุนเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) และ BCG Economy
● สร้างผลลัพธ์เชิงวิชาการ ผลงานได้รับการตีพิมพ์ในวารสารระดับนานาชาติ ASEAN Journal of Scientific and Technological Reports (2025)
● ถูกต่อยอดเป็นโครงงานวิทยาศาสตร์ของโรงเรียนธรรมโชติศึกษาลัย (“แมวแฮปปี้ โลกเฮลตี้”)
● เป็นจุดเริ่มต้นในการสร้างจิตสำนึกการใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน และสามารถถ่ายทอดเทคโนโลยีสู่ชุมชนรอบบึงบอระเพ็ด

SDGs หลักที่สอดคล้องกับกิจกรรม*

SDGs12

เป้าประสงค์ย่อยใน SDG หลัก*

12.4, 12.5

SDGs อื่น ๆ ที่สอดคล้อง

SDGs6,13,15

เป้าประสงค์ย่อยใน SDG อื่นๆ

15.1, 15.8, 6.3, 13.2
Links ข้อมูลเพิ่มเติม * 
งานวิจัยตีพิมพ์: [ASEAN Journal of Scientific and Technological Reports, 2025]
 

MU-SDGs Strategy*

ยุทธศาสตร์ที่ 2,4

Partners/Stakeholders*

1. ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการ ม.มหิดล วิทยาเขตนครสวรรค์
2. หน่วยวิจัยการใช้ประโยชน์ทางการเกษตรและสิ่งแวดล้อม
3. ชุมชนรอบบึงบอระเพ็ด
4. โรงเรียนธรรมโชติศึกษาลัย (ผู้ต่อยอดโครงงานเยาวชน)

ภาพประกอบ (3-5 ภาพ)*


a = ผักตบชวา b = การขึ้นรูปทรายแมวครั้งที่ 1 c = ต้นแบบทรายแมวก่อนการปรับปรุง d-f = ทดสอบการดูดซับน้ำแต่ละสูตร

Key Message*

“จากวัชพืชน้ำผักตบชวา สู่ทรายแมวย่อยสลายได้”
“นวัตกรรมรักษ์โลก ลดปัญหาขยะ และสร้างมูลค่าใหม่”
“มหิดลขับเคลื่อนการวิจัยสู่ SDGs ด้วยพลังวิชาการและชุมชน”

ตัวชี้วัด THE Impact* Rankings ที่สอดคล้อง

12.4.1, 12.5.1, 15.1.1, 15.8.1, 6.3.1